تماشای پرندگان مهاجر در تالاب کشف‌رود 
امیریه ۳۷ شهر چهار‌هزارنفری 
لباس‌های مخصوص فصل گرما در مشهد قدیم
در کنار تغییر سبک زندگی ها و ورود مردان و زنان به مشاغل اداری و دولتی و صرف اوقات بیشتر در بیرون از خانه سبب شد لباس هایی که قرن ها تابستان ها و زمستان ها را تاب می آورده است، تغییر کند.
هوا خیلی گرم است و اخبار شبکه های مختلف هم هر ساعت با اعلام دمای هوا، مدام بر آتش این اتفاق می دمد. با این همه، خوش به حال آدم عصر امروزی که می تواند برای ساعاتی هم که شده، از تَف کوچه و خیابان هایی که آفتاب تیغ از نیام برکشیده، مدام بر پیکره اش می تابد و بریانش می کند، بگریزد و در پناه خانه اش، زیر خنکای باد کولر یا پنکه بنشیند، آب یخ تگری بنوشد و هر وقت دلش خواست با لباسی نازک و نخی بر تن، حلاوت دما را کم کند اما همین امکانات ساده، در یک قرن گذشته، دُر کمیاب و گنج نایابی بوده است که بیشتر اغنیا می یافتند و عوام از آن محروم بودند.
پیش تر، درباره اختراع پنکه و کولر یا یخچال های امروزی شنیده ایم اما روایت همین پوشاکی که مردم امروز به بهاری، تابستانی، پاییزی و زمستانی تقسیمش می کند و برایش بی نهایت تنوع قائل هستند، ماجرایی دارد به شگفتی همان گوهر شب چراغی که نایافتنی بوده است.
پوشاک ایرانیان در قدیم
پوشاک برای مردم، تا یک قرن پیش، شبیه فرمولی بوده است که همه باید بی کم وکاست آن را رعایت می کرده اند و مثل امروز، مدل ها آن قدر فراوانی نداشته که هرکسی بتواند هر چه دلش می خواهد، بپوشد.
اسناد می گویند پوشاک ایرانی ها پیش از قاجار و آشنایی سلطان صاحب قران با مظاهر غربی، اغلب برای مردان شامل کلاه نمدی، شال، زیرپیراهنی، کمری، قبا (کت بلندی که تا روی زانو می رسیده) و شلوار گشاد بوده که نوع پارچه آن، بسته به وسع مالی می توانسته ابریشم، کتان، چیت یا کرباس باشد.
«ادوارد اسکات وارینگ» در بخشی از شرح سفرش به ایران در توصیف لباس مردان و زنان ایرانی می نویسد: «لباس مردان ایرانی عبارت اند از یک زیرجامه و پیراهن. زیرجامه یک نوع شلوار فراخ است از پارچه ابریشمی ولی در فصل تابستان از پارچه کتانی استفاده می کنند. پیرهن هم تن پوشی است که آن را روی شلوار می پوشند.
ارخالق هم قبا یا خرقه ای است که از نوعی پارچه زیبا، نفیس و گران بها دوخته و آن را روی لباس می اندازند. پوشش خانم های ایرانی هم معمولا یک پیراهن سفید و یک زیر جامه است که لباس اصلی آنان را تشکیل می دهد. شلوار زنان هم از یک نوع مخمل ضخیم یا از پارچه ای ابریشمی به شکل پف دار و گشاد دوخته می شود اما آنان گشادی شلوار را برای پوشش بیشتر در ساق ها با بستنِ بندی محکم می کنند.»
تغییر در پوشاک از دوره قاجار
این پوشش پس از سفر نخست ناصرالدین شاه به فرنگ و تماشای لباس های فرنگی در حرم سرا و اندرونی او به مرور تغییر می کند، آن چنان که در اواخر دوره قاجار، لباس بانوی ایرانی شامل بلوز، شلوار و کت و شلیته کوتاه می شده که شلیته ها برگرفته از دامن بالرین ها در فرنگ بوده است. ناگفته نماند سبک این لباس ها در شهرهای مختلف تقریبا یکسان بوده و تنها در تزیینات و گلدوزی لباس یا اندازه گشادی شلوار و نوع پارچه دامن از یکدیگر متمایز می شده اند.
لباس زن و مرد مشهدی در یک قرن گذشته
لباس های بانوان مشهدی دارای روبان های تزیینی در لبه لباس و دامن و نقش گلدوزی پیراهن نیز بیشتر گل سرخ و انار بوده است. همچنین در مشهد ، معمولا دامن را گلدوزی نمی کرده اند و شلیته ها را از پارچه های ساده و یکرنگ می دوخته اند. در این دوران، لباس بانوان در بیرون از خانه شامل چادر و روبنده هم می شده است.
تنبان های علی اکبری
این پوشش در اواخر دوره قاجار دستخوش تغییــــــرات اندکی می شود. مرحوم غلامحسین‌بقیعی در کتاب «مزار میر مراد» درباره پوشش مردان این دوره می نویسد: «لباس ها از کرباس و چیت است. مردان مندیل، کمرچین مشکی با یک تنبان سیاه معروف به تنبان علی اکبری پا می کنند.»
رواج لباس هایی متناسب با فصل سال
با ورود ایران به قرن چهاردهم و تلاش برای توسعه، پیشرفت شهر به نفع خیابان کشی و حذف باغ ها و درختان، رواج اتومبیل ها و ایجاد کارخانجاتی که همه به گرمای هوا دامن می زدند، در کنار تغییر سبک زندگی ها و ورود مردان و زنان به مشاغل اداری و دولتی و صرف اوقات بیشتر در بیرون از خانه سبب شد لباس هایی که قرن ها تابستان ها و زمستان ها را تاب می آورده است، تغییر کند.
البته که قانون لباس متحدالشکل رضاخانی در دامن زدن هر چه بیشتر به این تغییرات را نباید از قلم انداخت. این گونه است که می‌بینیم مشهدی‌ها در اوایل دهه دوم قرن ۱۴ خورشیدی به دنبال لباس‌هایی متناسب با فصول مختلف سال هستند و از قضا این موج در تابستان آغاز می‌شود.
نخستین این اعلان‌ها را اداره بلدیه پس از وزیدن باد بسیار گرمی موسوم به باد سام در مشهد، در روزنامه طوس به تاریخ ۹ تیر ۱۳۱۴ اعلام می‌کند و دوخت لباس تابستانی برای پاکبانان را به مناقصه می‌گذارد: «اداره بلدیه. کلاه و گیوه و پارچه وطنی تابستانی مأمورین تنظیف را با اجرت دوخت به شرح ذیل اعلام می‌دارد.
۱-پارچه وطنی دکتال (یاجیم) ۱۲۷۵ ذرع، ۲- کلاه نمدی تمام لبه ۲۶۰ عدد، گیوه ۲۶۰ زوج. شرکت کنندگان پیشنهادات خود را برای یک یا کلیه اقلام فوق در پاکت بسته لاک و مهر شده به ضمیمه دویست ریال وجه نقد یا چک بانک با ذکر جمله (راجع به مناقصه لباس تابستانی و گیوه و کلاه مأموران تنظیف) با تاریخ دوشنبه ۱۶ تیرماه به محاسبات بلدیه تسلیم و قبض رسید دریافت دارند.»
ورود پارچه های خنک از ممالک دیگر
پس از این است که با افزایش تقاضای البسه ای چون پیراهن و مانتوی تابستانی، تلاش برای وارد کردن قماش هایی از جنس حریر، کتان و نخ نیز فزونی می گیرد؛ زیرا کارگاه های پارچه بافی مشهد و کارخانه نخریسی که به تازگی راه افتاده بوده اند، در ابتدا تنها می توانسته اند پارچه های پشمی و تیره تولید کنند. همین است که شرکت سهامی قماش خراسان در اوایل قرن گذشته، تصمیم می گیرد در قبال صادرات پوست و پنبه که به وفور در خراسان وجود داشته است، پارچه هایی از روسیه و ژاپن وارد کند. برای نمونه روزنامه بهار در تیر1314 می نویسد: « به جهت تأمین احتیاجات حوزه ایالتی خراسان به قماش روسی در ظرف ماه های تیر، مرداد و شهریور به این وسیله از عموم علاقه مندان دعوت می کند درخواست خود را در پاکت سربسته به عنوان هیئت مدیره شرکت ایالتی قماش خراسان به دفتر شرکت که محل موقتی آن در عمارت بانک محترم ملی مشهد می باشد، تسلیم نموده، رسید دریافت دارند.»
کارگاه های پارچه بافی مشهد و کارخانه نخریسی که به تازگی راه افتاده بوده اند، در ابتدا تنها می توانسته اند پارچه های پشمی و تیره تولید کنند
این روزنامه روز 2مرداد همین سال نیز با چاپ اعلانی از سوی شرکت سهامی قماش، حوزه ایالتی خراسان اعلام می کند که دربار باید برای تأمین پارچه های تابستانی و رفع نیاز مردم از تمام ممالک پارچه وارد کند: « به جهت تأمین مصرف قماش تمام مملکت در ظرف سال اقتصادی 1314 تا 1315 اخیرا میزان احتیاجات حوزه ایالتی خراسان را از هر نوع قماش وارده از ممالک مختلفه خواسته است.»
ورود کفش های تابستانی به بازار
در ادامه این موج و افزایش درخواست برای پوشاک تابستانی، با مد شدن کفش های تابستانی، روزگار گالش ها و گیوه های قدیمی نیز به پایان می رسد. نخستین اعلان برای این کفش ها را کفاشی « 17 دی» منتشر کرده و در آگهی های مختلفی توضیح می دهد: «بانوان، آقایان، باز هم کفاشی 17 دی. چنانچه در شماره های قبل به نظر خوانندگان گرام رسیده است، کفاشی 17دی از هر قبیل سفارشات کفش مردانه و زنانه تابستانی با قیمت مطابق مدل و محکم در اسرع وقت دوخته و تقدیم مشتریان محترم می نماید و در دستمزد برای عموم صدی ده و برای دانش آموزان صدی پانزده، تخفیف قائل شده است. نشانی: فلکه جنوبی جنب سرای سلطانی.»
بازار سکه خیاط خانه ها در شهر
با فصلی شدن لباس ها، بازار دو شغل خیاطی و اتوکشی هم رونق فراوان می گیرد، آن چنان که هر خیاط خانه و اتوکشی بر آن می شود با کلمات زیبایی که در قسمت آگهی جراید می نویسد، مشتری جذب کند. آن چنان که بسیاری از خیاط خانه ها ادعا می کنند که مدرک خیاطی شان را از اروپا گرفته اند و می توانند به روزترین مدل های پیراهن، کت و دامن، روپوش و مانتو را بدوزند. آگهی های زیر نمونه آنچه بیان شد، است: «مغازه خیاطی طباطبایی، دیپلمه از مدرسه عالی خیاطی پاریس. متخصص در دوخت و برش البسه مردانه و زنانه با مدارک رسمی تحصیلی که سابقا به طور موقت در خیابان خسروی بود، به خیابان پهلوی جنب کافه اتحاد انتقال یافت و آماده دریافت سفارشات شما مشتریان عزیز است.»
و این: « خیاط‌خانه ژورنالیست در اول خیابان خسروی مقابل عمارت چهارطبقه، توسعه مهمی به وضعیات خود داده، حاضر و داوطلب است که هر قسم سفارشی راجع به ملبوس تابستانی و زمستانی بانوان از قبیل مانتو، کت و دامن، لباس شب، پیراهن و بلوز و پالتو را برابر آخرین مدل با نهایت قشنگی دوخته و به قیمت مناسبی تقدیم مشتریان محترم نماید.»
البته رونق خیاط خانه ها تنها در زنانه دوزی ها خلاصه نشده است و آگهی های چاپ شده در جراید قدیمی نشان می دهد که پیراهن دوزی های مردانه نیز کارشان سکه بوده است: « پیراهن دوزی رضوی واقع در اواسط خیابان شاهرضا اخیرا مغازه خود را توسعه بسزایی داده با بهترین و مدترین و قشنگ ترین برش و دوختی، پیراهن و غیره را حاضر نموده با گرفتن دستمزد کمی تقدیم مشتریان عظام می نماید.»
ناگفته نماند که روی آوردن مردم به ویژه بانوان به پوشیدن پیراهن و مانتو تنها به دلیل گرمی هوا نبوده است و پس از دی1314 و تصویب قانون کشف حجاب، زنانی که ناچار بوده اند در بیرون از خانه کار کنند تصمیم می گیرند با پوشیدن مانتو و پیراهن های بلندی که بدن نما نبوده است، پوشش خود را حفظ کنند. بعد ها چادرهای رنگی هم به این پوشش اضافه شد.
لینک کوتاه
ارسال نظر
آوا و نمــــــای شهر
